Z dniem 23 grudnia 2021 r. w polskim porządku prawnym zaczęła obowiązywać ustawa z dnia 17 listopada 2021 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi (dalej: „Ustawa”). Ustawa zastąpiła dotychczas obowiązującą o tożsamej nazwie i stanowi konsekwencję wdrożenia do krajowego systemu prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej 2019/633 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w relacjach między przedsiębiorcami w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych (dalej: dyrektywa 2019/633). Wskazana dyrektywa miała na celu wprowadzenie na obszarze Unii Europejskiej wspólnych, minimalnych ram w stosowaniu jednolitego podejścia do nieuczciwych praktyk handlowych w łańcuchu dostaw żywności. Z uwagi na to, że dyrektywa 2019/633 wprowadziła przepisy wykraczające poza zakres dotychczasowej ustawy, polski ustawodawca zdecydował się na uchwalenie nowego aktu prawnego. Jak wynika z uzasadnienia rządowego projektu Ustawy, za pozostawieniem dotychczasowej nazwy przemawiał fakt, iż poprzednia ustawa regulująca nieuczciwe praktyki handlowe obowiązywała w Polsce już od kilku lat, a sam zakaz nieuczciwego wykorzystania przewagi kontraktowej zdążył zakorzenić się w świadomości zainteresowanych podmiotów.
Cel ustawy pozostaje niezmiennie ten sam – chodzi o zwalczanie praktyk, polegających na nieuczciwym wykorzystywaniu siły przetargowej między dostawcami a nabywcami produktów rolnych i spożywczych.
Nowa ustawa wykorzystuje regulacje obowiązujące dotychczas od dnia 12 lipca 2017 r.
i rozszerza je o rozwiązania wzmacniające ochronę podmiotów o mniejszym potencjale ekonomicznym. Niniejszy alert ma za zadanie przybliżyć najistotniejsze zmiany.
Po pierwsze, definicja produktu rolnego lub spożywczego została rozszerzona. Dotychczasowe przepisy obejmowały produkty przeznaczone do spożycia przez ludzi lub których spożycia przez ludzi można się spodziewać, a zatem był to katalog otwarty, co niejednokrotnie powodowało wątpliwości interpretacyjne. Nowa definicja posiłkuje się listą produktów wymienionych w załączniku I do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, a ponadto obejmuje produkty w nim niewymienione, ale przetworzone z wykorzystaniem produktów wymienionych w załączniku, pod warunkiem, że nadają się one do spożycia.
W rezultacie nowa Ustawa objęła dodatkowo swoim zasięgiem dostawców i nabywców takich produktów jak, np. pasze, zwierzęta żywe czy nasiona i owoce oleiste będące przedmiotem produkcji rolników. Na potrzeby nowych regulacji wyodrębniono ponadto kategorię łatwo psujących się produktów. Zgodnie z art. 3 pkt 5 Ustawy, za takie uznaje się produkty rolne i spożywcze, które ze względu na swoją naturę lub etap przetwarzania mogą przestać nadawać się do sprzedaży w okresie 30 dni od zebrania, wyprodukowania lub przetworzenia.
Po drugie, wprowadzono liczne domniemania dotyczące ustalenia, kiedy zachodzi znacząca dysproporcja w potencjale ekonomicznym pomiędzy nabywcami a dostawcami, a nadto wprowadzono „progi”, w jakich występują relacje obrotu rocznego osiąganego przez dostawcę do obrotu rocznego nabywcy i odwrotnie. Na gruncie poprzednich przepisów pojęcie przewagi kontraktowej w odniesieniu do stosowania nieuczciwych praktyk było nieostre, odnoszące się wyłącznie do pojęcia znacznej dysproporcji w potencjale ekonomicznym, co również budziło liczne problemy interpretacyjne.
Kolejnym novum, jest zawarty w art. 8 ust. 1 Ustawy katalog 17 przykładowych praktyk wykorzystujących w sposób nieuczciwy przewagę kontraktową. Wśród nich można wskazać na m.in.:
1)dokonanie przez nabywcę zapłaty dostawcy po upływie terminów określonych w ustawie – zróżnicowanie terminów w zależności od tego, czy umowa przewiduje regularne albo nieregularne dostarczanie produktów oraz tego, czy przedmiotem dostaw są produkty łatwo psujące się, bądź inne produkty,
2)jednostronną zmianę przez nabywcę warunków umowy. 3)nieuzasadnione obniżanie należności z tytułu dostarczenia produktów po jego przyjęciu przez nabywcę w całości albo umówionej części,
w szczególności na skutek żądania udzielenia rabatu,
4)grożenie podjęciem handlowych działań odwetowych lub podejmowanie takich działań przeciwko dostawcy, jeżeli ten korzysta z praw przysługujących mu na mocy umowy lub przepisów prawa,
5)żądanie przez nabywcę od dostawcy ponoszenia całości lub części kosztów obniżek cen produktów sprzedawanych przez nabywcę w ramach organizowanej przez nabywcę promocji.
Praktyki wymienione w art. 8 ust. 1 pkt 1-10 Ustawy pozostają bezwzględnie zakazane, natomiast praktyki wymienione w pkt 11-16 są dozwolone, o ile zostały one przed ich stosowaniem jasno i jednoznacznie uzgodnione w umowie między nabywcą a dostawcą. Mimo, że lista nieuczciwych praktyk pozostaje otwarta i ma charakter jedynie przykładowy, stąd możliwe jest szersze stosowanie Ustawy i uznanie za nieuczciwe również innych działań, jakich dopuszczają się podmioty w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych, to w przeciwieństwie do poprzedniej regulacji, ustawodawca określił charakter tych praktyk, pozwalając dostawcom i odbiorcom na bardziej świadome działanie.
W tym zakresie należy odwołać się do przepisu art. 6 Ustawy, zgodnie z którym wykorzystanie przewagi kontraktowej jest nieuczciwe, jeżeli jest sprzeczne
z dobrymi obyczajami i zagraża istotnemu interesowi drugiej strony albo narusza taki interes. Ponadto ustawowy katalog praktyk odnosi się wyłącznie do działań, które mogą podejmować nabywcy względem dostawców. Nie oznacza to jednak, że ustawa nie sankcjonuje nieuczciwych praktyk dostawców wobec nabywców – nic bardziej mylnego. W przypadku wystąpienia praktyki wykorzystującej przewagę kontraktową dostawcy względem nabywcy, sprawa każdorazowo będzie badana przy użyciu przesłanek z art. 6 Ustawy, a więc sprzeczności z dobrymi obyczajami i zagrożenia lub naruszenia istotnego interesu nabywcy.
Jeżeli chodzi o postępowanie w sprawach praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową, Ustawa w głównej mierze powiela dotychczasowe rozwiązania proceduralne. Organem właściwym w sprawach nieuczciwych praktyk pozostaje Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: Prezes UOKiK), którego zadania rozszerzone zostały o obowiązek współpracy z Komisją Europejską i organami innych państw członkowskich UE uprawnionymi do egzekwowania przepisów wdrożonych na podstawie dyrektywy 2019/633.
Ponadto Prezes UOKiK został wyposażony w uprawnienie do przedstawienia sądowi istotnego poglądu w sprawach roszczeń cywilnoprawnych związanych ze stosowaniem przez dostawców wobec nabywców lub przez nabywców wobec dostawców praktyk mogących stanowić praktyki nieuczciwie wykorzystujące przewagę kontraktową. W porównaniu do dotychczasowych przepisów, przewidziano kolejną – obok wstępnego ustalenia, czy doszło do stosowania nieuczciwych praktyk – podstawę do wszczęcia postępowania wyjaśniającego przez Prezesa UOKiK, w postaci badania rynku. Przepisy dotyczące nakładania kar również zostały utrzymane w takim samym brzmieniu jak do tej pory, z tym zastrzeżeniem, że wprowadzono możliwość dobrowolnego poddania się przez stronę karze pieniężnej.
Nowe przepisy mają przyczynić się do ochrony mikroprzedsiębiorców oraz małych i średnich przedsiębiorstw prowadzących działalność w obszarze sprzedaży produktów rolnych i spożywczych. Czas pokaże, jaki będzie ich rzeczywisty wpływ na relacje handlowe podmiotów w tym sektorze gospodarki.
