Postępowanie w sprawach gospodarczych jest postępowaniem odrębnym w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania cywilnego („KPC”) uregulowanym w przepisach art. 4581 – 45813 KPC. Oznacza to, że istnieje szereg przepisów, które regulują postępowanie gospodarcze w sposób odmienny, aniżeli ma to miejsce w przypadku postępowania zwykłego. Jedną z różnic charakteryzujących postępowanie gospodarcze jest zasada prymatu dowodu z dokumentów, nad dowodem z zeznań świadków, o której mowa w art. 45810 KPC.
Czy możliwe jest przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków w postępowaniu gospodarczym?
Przepisy KPC regulujące postępowanie w sprawach gospodarczych ograniczają możliwość przeprowadzenia przez sąd dowodu z zeznań świadków. Sąd może bowiem dopuścić taki dowód wyłącznie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty, istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Ustawodawca wprowadził omawiane ograniczenie w celu przeciwdziałania opóźnieniom, jakie występowały w sprawach rozpoznawanych przez sądy gospodarcze. Źródło tych opóźnień stanowić miały przede wszystkim zaniedbania stron procesu w zakresie powoływanej dokumentacji, która mogłaby stanowić poparcie dla podnoszonych przez nie twierdzeń. Powszechnym zjawiskiem okazało się być wnioskowanie przez strony o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków. Te jednak zostały uznane przez ustawodawcę za zbyt czasochłonne oraz kosztowne. Wielokrotnie nie wnosiły one żadnej wartości dodanej dla toczącej się sprawy, a były jedynie polem do manipulacji procesowej, z której korzystały strony. Przesłuchanie przez sąd wielu świadków znacząco wpływało na przedłużenie postępowania dowodowego, a w konsekwencji na opóźnienie w wydaniu rozstrzygnięcia w sprawie. W ocenie ustawodawcy, w przypadku postępowań gospodarczych dokumenty umożliwiają sądom ustalenie zaistniałego w sprawie stanu faktycznego w większym stopniu, aniżeli zeznania świadków. Warto wskazać, że ograniczenie możliwości powoływania dowodu z zeznań świadków odnosi się także do zeznań składanych przez tych świadków na piśmie.
Jakie dowody powinien powołać przedsiębiorca w postępowaniu gospodarczym w pierwszej kolejności?
Strony biorące udział w postępowaniu gospodarczym powinny przede wszystkim wykazywać powoływane przez siebie fakty za pomocą dokumentów. Dopiero wtedy, gdy dokumenty, w których posiadaniu jest strona okażą się być niewystarczające do stwierdzenia określonego faktu albo brak będzie takich dokumentów, strona może wnieść o powołanie dowodu z zeznań świadka. Oznacza to, że rola zeznań świadków w postępowaniu w sprawach gospodarczych jest wyłącznie pomocnicza. W świetle twierdzeń ustawodawcy ograniczenie to jest o tyle uzasadnione, że profesjonalizm przedsiębiorcy powinien przejawiać się również w gromadzeniu dokumentacji, która w przyszłości może okazać się przydatna w trakcie sporu sądowego.
Należy mieć także na uwadze, że przepisy regulujące postępowanie gospodarcze wymagają od przedsiębiorcy, aby pewne fakty wykazywał wyłącznie za pomocą dokumentów. Chodzi w szczególności o oświadczenie woli lub wiedzy, z którą prawo łączy nabycie, utratę lub zmianę uprawnienia strony w zakresie danego stosunku prawnego. Za takie można uznać przede wszystkim zawarcie umowy, zmianę umowy, rozwiązanie umowy, czy też zwolnienie z długu kontrahenta. Dowód z zeznań świadków w takim przypadku sąd dopuści wyłącznie wtedy, gdy przedsiębiorca nie będzie mógł przedstawić dokumentów z przyczyn od niego niezależnych. Za takie przyczyny można uznać m.in. utratę dokumentu, jego zniszczenie, czy też niesporządzenie dokumentu z uwagi na obiektywne przeszkody.
Co może być dokumentem?
Dokumentem może być każdy nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią, a zatem kartka papieru, dysk komputerowy, urządzenie informatyczne. Informacja to nie tylko zapisany tekst, lecz także dźwięk, czy też obraz i dźwięk. Dokumentem może być zatem zapis na papierze, wiadomość e-mail, wiadomość SMS, wiadomość wysłana za pomocą innego komunikatora, nagranie dźwiękowe czy nagranie obrazu.
Kiedy przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków będzie zasadne?
Gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy uzasadnione będzie przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków. Sformułowanie, że „środki dowodowe zostały wyczerpane” oznacza, iż istnieją inne dowody, aniżeli zeznania świadka, które zostały już wykorzystane w procesie, ale nie wyjaśniły dostatecznie kwestii istotnych dla jej rozstrzygnięcia. Brak środków dowodowych oznacza, że w danej sprawie przedsiębiorca nie ma alternatywnych dowodów, które mógłby przedstawić w miejsce zeznań świadków. Przedsiębiorca powinien powołać się także na zeznania świadka, jeżeli przedstawienie dokumentu nie jest możliwe z przyczyn od niego niezależnych. Strona wnioskując o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków zobowiązana jest powołać fakty, które chce takim dowodem wykazać. Dowód ten będzie dopuszczony przez sąd wyłącznie wtedy, gdy sąd oceni wskazane fakty za istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Decyzja w przedmiocie dopuszczenia dowodu z zeznań świadków nie polega jednak wyłącznie na swobodnym uznaniu sądu. Jeżeli okoliczności, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy nie zostały wyjaśnione, sąd powinien dopuścić taki dowód, gdy strona wniosła o jego przeprowadzenie. Nie ma także przeszkód, by sąd dopuścił taki dowód z urzędu.
***
Każdy przedsiębiorca, który pozostaje w stosunkach gospodarczych i prawnych z innymi przedsiębiorcami, powinien zadbać o to, aby dokumentować fakty związane z takimi stosunkami w odpowiedni sposób. Mając na względzie ograniczoną możliwość wykorzystania świadków w procesie gospodarczym, warto, aby już na etapie prowadzonej działalności przedsiębiorca dołożył starań w celu udokumentowania takich faktów jak: zawarcie umowy, wszelkie zmiany wprowadzone do niej następczo, rozliczenia dokonywane pomiędzy stronami, niewykonanie albo nienależyte wykonania umowy czy korespondencja, zarówno mailowa jak i SMS-owa wymieniana pomiędzy stronami a odnosząca się do łączącego strony stosunku prawnego. Takie działanie, mimo że zachowawcze i zdawałoby się podejmowane nad wyraz w przypadku prawidłowo przebiegających relacji handlowych, z pewnością wzmocni pozycję procesową strony w przypadku zaistnienia ewentualnego sporu sądowego, zdeterminuje czas trwania całego postępowania, a przede wszystkim wpłynie na rzeczywiste szanse przedsiębiorcy na wygranie sporu.
